Vrachtwagen gekanteld op de A50

"Op de A50 tussen Ravenstein en Oss moet het verkeer ernstig rekening houden met vertragingen. Door een gekantelde vrachtwagen zijn twee rijbanen gestremd. U wordt aangeraden ..."

Jan Rotmans en kantelen
Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans gebruikt het woord kantelen regelmatig. Om aan te geven dat onze samenleving op verschillende plekken flink aan het veranderen is. Voor de argeloze toeschouwer komt dat woord gezwollen over. Zo iemand ziet een (economisch) systeem dat ondanks alles toch nog redelijk doorgaat. Er zijn problemen, crises (meervoud) maar: "Kantelen. Hoezo?"

Voor zo'n burger is onze samenleving als die niet meer zo spiksplinternieuwe vrachtwagen die even boven Ravenstein op weg is naar het Zuiden. Niks aan de hand. De wagen is volgeladen en de chauffeur - noch de toeschouwer aan de kant - weet dat er een grote plas olie ter hoogte van Ravenstein op het wegdek ligt. Óf dat de lading in de vrachtauto langzaam is gaan schuiven. Van links naar rechts. Of van rechts naar links. Maar het doet er ook niet zo veel toe. Die o zo stabiel lijkende vrachtwagen gaat straks kantelen. Door externe oorzaken. Of doordat de interne balans verstoord is geraakt. Maar er zal gekanteld worden. Waardoor de weg tijdelijk geblokkeerd zal zijn. Maar nadat alles is opgeruimd en de vrachtauto langs de uitdeuker is geweest, kan de weg vervolgd worden. Maar het was wel een hoop gedoe. En - moraal - had voorkomen kunnen worden. Alhoewel. Af en toe gebeuren dit soort ongelukken. Hoort bij het leven, de menselijke soort en onze geschiedenis.

Externe en/of interne redenen
Voor beide opties is iets te zeggen. De kanteling van de vrachtwagen wordt waarschijnlijk door beiden veroorzaakt. Het is belangrijk om te realiseren dat die kanteling ONZE kanteling is. Of zal worden. Een kanteling die wij in onze periode hier op aarde zullen meemaken.
Twee oorzaken die 'toevallig' samenkomen. Extern gaat het ondermeer om zaken als schaarser worden van belangrijke grondstoffen, gevolgen van het veranderende klimaat, groeiende wereldbevolking, vergrijzing en toenemende ongelijkheid. Ontwikkelingen waar de chauffeur in zijn veilige vrachtwagen (onze samenleving) ogenschijnlijk geen invloed op heeft. Aan de andere kant is in onze eigen maatschappij (in die vrachtwagen, dus) zelf ook van alles aan het schuiven. Jan Rotmans noemt in zijn nieuwste boek (Verandering van tijdperk : Nederland kantelt) negen sectoren, waarin 'dingen' gaan kantelen. Sterker: waarin al van alles aan het schuiven is. Onderwijs, zorg, energie, voedsel, bouw, ruimte, water, kunst/cultuur en financiën.
De weg waarop onze vrachtauto rijdt kun je trouwens zien als 'onze weg door de geschiedenis'.

Een voorwoord
Onlangs verscheen Wat bezielt ons? : van verstarring naar vitaliteit van Lenette Schuijt. Een vrouw die al ruim twintig jaar bezig is als organisatie-adviseur en meedenkt over zaken als leiderschap, innovatie, creativiteit in bedrijven, organisaties en instellingen. Ze weet dat onze samenleving in een groot transitieproces zit en vroeg Jan Rotmans om een voorwoord. Daaruit enkele citaten:

In haar boek Wat bezielt ons? Van verstarring naar vitaliteit beschrijft Lenette Schuijt in een heldere en toegankelijke stijl de oude instituties, hun achterhaalde logica en perverse prikkels. Ze laat zien hoe de menselijke factor gemangeld dreigt te worden door allesoverheersende systemen, die misschien niemand wilde, maar die niet zo eenvoudig veranderd kunnen worden. Het maakt de noodzaak van een transitie op indringende wijze duidelijk.

Door van een aantal sectoren, zoals het onderwijs en het bedrijfsleven, de oude en nieuwe wereld naast elkaar te zetten, wordt het overduidelijk dat de kanteling niet alleen onontkoombaar is, maar ook al volop gaande is. De hoofdstukken over andere manieren van denken en het slothoofdstuk prikkelen de lezer om zelf bij te dragen aan duurzamere samenlevfing die op de menselijke maat is geschoeid. Ze laten zien dat elk individu in staat is om de oude, verstarde samenleving sneller te laten kantelen en mede vorm te geven aan een nieuwe samenleving. Er zit veel leiderschap verscholen in de nieuwe samenleving. Mensen die vanuit een eigen verantwoordelijkheid en een hang naar autonomie met hart en ziel bezig zijn om van onderop nieuwe projecten te realiseren in hun eigen leef- en werkomgeving. De nieuwe leiders zijn dienstbaar aan de samenleving en van onschatbare waarde om nieuwe waarden en instituties op te bouwen. Wie niet goed kijkt ziet ze niet, maar wie wel goed kijkt ziet deze nieuwe leiders al op de radar. Want uiteindelijk draaien transities om mensen. Mensen die al struikelend leren en verder komen in hun ontwikkeling en gezamenlijk werken aan een toekomst die hoop biedt. Dit boek biedt zo'n hoopvol perspectief en daarom kan ik het van harte aanbevelen

Een zaaier van twijfel
Jan Rotmans noemt zich op zijn Twitteraccount professor en progressor. Frisdenker en dwarsdenker. Toen hij in februari 2014 in Uden aan een 'never ending tour' door Nederland begon heb ik hem in een beschouwend artikel ietwat oneerbiedig 'weggezet' als zadenkoopman. Iemand die zich voorgenomen heeft om bij veel burgers het zaad van de twijfel te zaaien. Hij heeft een aansprekend verhaal (met kekke powerpoint). Overrompelt elke zaal. Zet mensen op het verkeerde been. Zet hen aan daardoor juist aan om na te denken over wat hij heeft gezegd. Juist mensen die nog steeds geloven dat binnenkort 'alles' weer wordt zoals vroeger (zeg de booming jaren negentig). Binnen hun sector, branche, regio. Rotmans, Schuijer en vele anderen weten dat dit niet gaat gebeuren. Overal (nou ja, bijna overal) zullen dingen drastisch gaan veranderen. Sterker: overal (nou ja, bijna overal) zijn dingen aan het veranderen. Het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken was (in seizoen 2013-2014) Oefenen voor een andere tijd. Inmiddels hebben we het jaarthema verlengd tot de zomer van 2015 en hebben het woordje voor veranderd door in. Overal in de samenleving zijn mensen bezig met Oefenen in een andere tijd. De vrachtwagen is nog steeds niet gekanteld, maar die olievlek iets verderop wordt steeds zichtbaarder (mits je het wilt zien). Oh ja, én in de vrachtwagen is al het nodige verschoven.

Van 250.000 naar 2,5 miljoen
Al in Uden gaf Jan Rotmans aan dat hij - met zijn 'never ending tour' als een soort Bob Dylan door Nederland - er aan bij wil dragen dat het aantal mensen die bezig zijn met veranderen groter wordt. Zijn - wetenschappelijke (?) - visie is dat als deze groep tot ongeveer tweeëneenhalf miljoen Nederlanders groot is uitgegroeid 'de' kanteling daar zal zijn. Voilà een andere samenleving. Een andere tijd. Niemand kan weten of deze stelling klopt. Evident lijkt wel dat als de massa groter wordt - om een andere beeldspraak te gebruiken - de dam zal breken. En de vrachtauto zal kantelen.
Misschien ontstaan de veranderingen wel zonder groot ongeluk? Geen creatieve destructie? Waarschijnlijk, onmogelijk. Elke verandering van tijdperk gaat met momenten van "Au" gepaard. Jan Rotmans zal het beamen.

Elf maanden later - een tweede optreden in Noord Oost Brabant
Toen we Jan Rotmans in december 2013 benaderden voor een lezing gaf hij aan in de toekomst meer van dit soort bijeenkomsten te gaan geven. Hij zag zijn optreden in theater Markant in Uden als een soort try-out of première. Alhoewel dat natuurlijk moeilijk valt te benoemen bij iemand die zo vaak in het land spreekbeurten verzorgt. Duidelijk werd die avond in Uden wel dat een muzikaal intermezzo tijdens zo'n avond niets toevoegt. Ook werd duidelijk dat een écht goede powerpoint belangrijk is. En dat je als organisatie moet proberen de vragenronde ná de pauze ietwat te sturen.

Na zijn succesvolle optreden in theater Markant in Uden (550 bezoekers) trok hij in de vele maanden daarna door heel Nederland. Via Twitter kun je goed volgen waar hij zoal optreedt. De meest uiteenlopende plekken (heel Nederland én daarbuiten). Voor diverse bedrijven, organisaties, instellingen, clubs, branches, directies. Zonder enige twijfel vertelt hij tijdens zijn lezing ongeveer het verhaal dat hij al in Uden vertelde (klik hier voor de presentatie), maar aangevuld met nieuwe (voortschrijdende) inzichten en elementen die voor de bewuste groep waarvoor hij sprak van belang zijn. Hij zal zonder enige twijfel bij accountants andere klemtonen hebben gelegd. Of bij een zaal vol zorgprofessionals. Burgemeesters. Energie-'boeren'. Overal zal hij echter niet nalaten om de zaak plat gezegd wat op te naaien. Ze uitdagen om na te gaan denken over zaken die in hun branche (gaan) spelen. Overal bleef hij zaaien. Onrust. Ongemak. Schrijnen. Maar ze ook te wijzen op de kansen.

Op maandag 19 januari 2015 komt hij terug naar de regio Noord Oost Brabant. Elf maanden ná zijn optreden in Uden. Dit keer spreekt hij in Oss, in theater De Lievekamp. Benieuwd hoe het hem is vergaan. En hoe zijn verhaal is veranderd.

Negen maanden later: een nieuw boek
Maar nu zijn we bijna negen maanden later en wordt op donderdag 27 november 2014 in Amsterdam een nieuw boek van hem gepresenteerd: Verandering van tijdperk : Nederland kantelt. Ook wordt die avond het platform Nederland kantelt gepresenteerd.

Het platform Nederland Kantelt wil zichtbaar maken hoe breed en groot de vernieuwingsbeweging in Nederland is op negen verschillende terreinen: onderwijs, zorg, energie, voedsel, bouw, ruimte, water, kunst/cultuur en financiën. Veel vernieuwers opereren binnen hun eigen domein maar zijn onbekend met vernieuwers in andere domeinen. Iedereen zit opgesloten binnen zijn eigen silo. Nederland Kantelt wil de muren tussen de silo’s slechten door te stimuleren dat vernieuwers in uiteenlopende velden elkaar leren kennen en van elkaar gaan leren. Juist door verbindingen te leggen tussen allerlei domeinen wordt de veerkracht van de vernieuwingsbeweging groter.

Doel van Nederland Kantelt is om het aantal actief betrokken mensen bij de vernieuwingsbeweging te vertienvoudigen in vijf jaar: van 250.000 mensen naar 2.5 miljoen (20% van het aantal mensen ouder dan 20 jaar, dan is het kantelpunt bereikt). Om dit actief te ondersteunen is een digitaal kantelplatform ontwikkeld: www.Nederlandkantelt.nl waar mensen zich aan kunnen verbinden en ondersteuning kunnen krijgen van een kantelteam met verbinders uit allerlei regio’s in Nederland.

Onze kanteling
In deze onzekere tijd zouden meer burgers zich moeten realiseren dat deze aanstaande kanteling onze opdracht is. Zoals in het verleden andere generaties voor andere grote uitdagingen hebben gestaan. Waar ze ook niet voor hadden gekozen. Nee, zij kregen hun opdracht ook gewoon voor hun kiezen. De komst van de stoommachines. Afschaffen van slavernij. Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het leven is vol verrassingen. Aangename en minder leuke. Accepteer het maar als mensheid. We hebben de pech (of als je het écht begrijpt: het geluk) om deze transitie op ons bord aan te treffen. Deze kanteling. En zie er maar iets van te maken.

De prijs van burgerschap -  "that we do not grudgingly accept but rather seize gladly"
Ik heb de afgelopen jaren al eerder verwezen naar een fragment uit een lange toespraak. Uitgesproken op dinsdag 20 januari 2009. Door Barack Obama, toen hij werd ingezworen als president van de Verenigde Staten. Daarin houdt hij zijn volk voor dat elke generatie haar deel van de problemen voor haar kiezen krijgt. En dat je die uitdaging maar beter redelijk opgewekt tegemoet kunt treden. Dus niet tandenknarsend, maar met een kwieke, opgewekte tred en mind. Waarom? Omdat het je dan beter af zal gaan. Je begrijpt dat af en toe vervelende dingen gebeuren. En - vooral hierom is het zo'n mooi fragment - dat je er als mens beter door wordt. Hij verwijst niet voor niets naar (eeuwige) waarden.

Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task.

This is the price and the promise of citizenship.

 (woensdag 26 november 2014)
Hans van Duijnhoven