Vrachtwagen gekanteld op de A50

"Op de A50 tussen Ravenstein en Oss moet het verkeer ernstig rekening houden met vertragingen. Door een gekantelde vrachtwagen zijn twee rijbanen gestremd. U wordt aangeraden ..."

Jan Rotmans en kantelen
Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans gebruikt het woord kantelen regelmatig. Om aan te geven dat onze samenleving op verschillende plekken flink aan het veranderen is. Voor de argeloze toeschouwer komt dat woord gezwollen over. Zo iemand ziet een (economisch) systeem dat ondanks alles toch nog redelijk doorgaat. Er zijn problemen, crises (meervoud) maar: "Kantelen. Hoezo?"

Voor zo'n burger is onze samenleving als die niet meer zo spiksplinternieuwe vrachtwagen die even boven Ravenstein op weg is naar het Zuiden. Niks aan de hand. De wagen is volgeladen en de chauffeur - noch de toeschouwer aan de kant - weet dat er een grote plas olie ter hoogte van Ravenstein op het wegdek ligt. Óf dat de lading in de vrachtauto langzaam is gaan schuiven. Van links naar rechts. Of van rechts naar links. Maar het doet er ook niet zo veel toe. Die o zo stabiel lijkende vrachtwagen gaat straks kantelen. Door externe oorzaken. Of doordat de interne balans verstoord is geraakt. Maar er zal gekanteld worden. Waardoor de weg tijdelijk geblokkeerd zal zijn. Maar nadat alles is opgeruimd en de vrachtauto langs de uitdeuker is geweest, kan de weg vervolgd worden. Maar het was wel een hoop gedoe. En - moraal - had voorkomen kunnen worden. Alhoewel. Af en toe gebeuren dit soort ongelukken. Hoort bij het leven, de menselijke soort en onze geschiedenis.

Externe en/of interne redenen
Voor beide opties is iets te zeggen. De kanteling van de vrachtwagen wordt waarschijnlijk door beiden veroorzaakt. Het is belangrijk om te realiseren dat die kanteling ONZE kanteling is. Of zal worden. Een kanteling die wij in onze periode hier op aarde zullen meemaken.
Twee oorzaken die 'toevallig' samenkomen. Extern gaat het ondermeer om zaken als schaarser worden van belangrijke grondstoffen, gevolgen van het veranderende klimaat, groeiende wereldbevolking, vergrijzing en toenemende ongelijkheid. Ontwikkelingen waar de chauffeur in zijn veilige vrachtwagen (onze samenleving) ogenschijnlijk geen invloed op heeft. Aan de andere kant is in onze eigen maatschappij (in die vrachtwagen, dus) zelf ook van alles aan het schuiven. Jan Rotmans noemt in zijn nieuwste boek (Verandering van tijdperk : Nederland kantelt) negen sectoren, waarin 'dingen' gaan kantelen. Sterker: waarin al van alles aan het schuiven is. Onderwijs, zorg, energie, voedsel, bouw, ruimte, water, kunst/cultuur en financiën.
De weg waarop onze vrachtauto rijdt kun je trouwens zien als 'onze weg door de geschiedenis'.

Een voorwoord
Onlangs verscheen Wat bezielt ons? : van verstarring naar vitaliteit van Lenette Schuijt. Een vrouw die al ruim twintig jaar bezig is als organisatie-adviseur en meedenkt over zaken als leiderschap, innovatie, creativiteit in bedrijven, organisaties en instellingen. Ze weet dat onze samenleving in een groot transitieproces zit en vroeg Jan Rotmans om een voorwoord. Daaruit enkele citaten:

In haar boek Wat bezielt ons? Van verstarring naar vitaliteit beschrijft Lenette Schuijt in een heldere en toegankelijke stijl de oude instituties, hun achterhaalde logica en perverse prikkels. Ze laat zien hoe de menselijke factor gemangeld dreigt te worden door allesoverheersende systemen, die misschien niemand wilde, maar die niet zo eenvoudig veranderd kunnen worden. Het maakt de noodzaak van een transitie op indringende wijze duidelijk.

Door van een aantal sectoren, zoals het onderwijs en het bedrijfsleven, de oude en nieuwe wereld naast elkaar te zetten, wordt het overduidelijk dat de kanteling niet alleen onontkoombaar is, maar ook al volop gaande is. De hoofdstukken over andere manieren van denken en het slothoofdstuk prikkelen de lezer om zelf bij te dragen aan duurzamere samenlevfing die op de menselijke maat is geschoeid. Ze laten zien dat elk individu in staat is om de oude, verstarde samenleving sneller te laten kantelen en mede vorm te geven aan een nieuwe samenleving. Er zit veel leiderschap verscholen in de nieuwe samenleving. Mensen die vanuit een eigen verantwoordelijkheid en een hang naar autonomie met hart en ziel bezig zijn om van onderop nieuwe projecten te realiseren in hun eigen leef- en werkomgeving. De nieuwe leiders zijn dienstbaar aan de samenleving en van onschatbare waarde om nieuwe waarden en instituties op te bouwen. Wie niet goed kijkt ziet ze niet, maar wie wel goed kijkt ziet deze nieuwe leiders al op de radar. Want uiteindelijk draaien transities om mensen. Mensen die al struikelend leren en verder komen in hun ontwikkeling en gezamenlijk werken aan een toekomst die hoop biedt. Dit boek biedt zo'n hoopvol perspectief en daarom kan ik het van harte aanbevelen

Een zaaier van twijfel
Jan Rotmans noemt zich op zijn Twitteraccount professor en progressor. Frisdenker en dwarsdenker. Toen hij in februari 2014 in Uden aan een 'never ending tour' door Nederland begon heb ik hem in een beschouwend artikel ietwat oneerbiedig 'weggezet' als zadenkoopman. Iemand die zich voorgenomen heeft om bij veel burgers het zaad van de twijfel te zaaien. Hij heeft een aansprekend verhaal (met kekke powerpoint). Overrompelt elke zaal. Zet mensen op het verkeerde been. Zet hen aan daardoor juist aan om na te denken over wat hij heeft gezegd. Juist mensen die nog steeds geloven dat binnenkort 'alles' weer wordt zoals vroeger (zeg de booming jaren negentig). Binnen hun sector, branche, regio. Rotmans, Schuijer en vele anderen weten dat dit niet gaat gebeuren. Overal (nou ja, bijna overal) zullen dingen drastisch gaan veranderen. Sterker: overal (nou ja, bijna overal) zijn dingen aan het veranderen. Het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken was (in seizoen 2013-2014) Oefenen voor een andere tijd. Inmiddels hebben we het jaarthema verlengd tot de zomer van 2015 en hebben het woordje voor veranderd door in. Overal in de samenleving zijn mensen bezig met Oefenen in een andere tijd. De vrachtwagen is nog steeds niet gekanteld, maar die olievlek iets verderop wordt steeds zichtbaarder (mits je het wilt zien). Oh ja, én in de vrachtwagen is al het nodige verschoven.

Van 250.000 naar 2,5 miljoen
Al in Uden gaf Jan Rotmans aan dat hij - met zijn 'never ending tour' als een soort Bob Dylan door Nederland - er aan bij wil dragen dat het aantal mensen die bezig zijn met veranderen groter wordt. Zijn - wetenschappelijke (?) - visie is dat als deze groep tot ongeveer tweeëneenhalf miljoen Nederlanders groot is uitgegroeid 'de' kanteling daar zal zijn. Voilà een andere samenleving. Een andere tijd. Niemand kan weten of deze stelling klopt. Evident lijkt wel dat als de massa groter wordt - om een andere beeldspraak te gebruiken - de dam zal breken. En de vrachtauto zal kantelen.
Misschien ontstaan de veranderingen wel zonder groot ongeluk? Geen creatieve destructie? Waarschijnlijk, onmogelijk. Elke verandering van tijdperk gaat met momenten van "Au" gepaard. Jan Rotmans zal het beamen.

Elf maanden later - een tweede optreden in Noord Oost Brabant
Toen we Jan Rotmans in december 2013 benaderden voor een lezing gaf hij aan in de toekomst meer van dit soort bijeenkomsten te gaan geven. Hij zag zijn optreden in theater Markant in Uden als een soort try-out of première. Alhoewel dat natuurlijk moeilijk valt te benoemen bij iemand die zo vaak in het land spreekbeurten verzorgt. Duidelijk werd die avond in Uden wel dat een muzikaal intermezzo tijdens zo'n avond niets toevoegt. Ook werd duidelijk dat een écht goede powerpoint belangrijk is. En dat je als organisatie moet proberen de vragenronde ná de pauze ietwat te sturen.

Na zijn succesvolle optreden in theater Markant in Uden (550 bezoekers) trok hij in de vele maanden daarna door heel Nederland. Via Twitter kun je goed volgen waar hij zoal optreedt. De meest uiteenlopende plekken (heel Nederland én daarbuiten). Voor diverse bedrijven, organisaties, instellingen, clubs, branches, directies. Zonder enige twijfel vertelt hij tijdens zijn lezing ongeveer het verhaal dat hij al in Uden vertelde (klik hier voor de presentatie), maar aangevuld met nieuwe (voortschrijdende) inzichten en elementen die voor de bewuste groep waarvoor hij sprak van belang zijn. Hij zal zonder enige twijfel bij accountants andere klemtonen hebben gelegd. Of bij een zaal vol zorgprofessionals. Burgemeesters. Energie-'boeren'. Overal zal hij echter niet nalaten om de zaak plat gezegd wat op te naaien. Ze uitdagen om na te gaan denken over zaken die in hun branche (gaan) spelen. Overal bleef hij zaaien. Onrust. Ongemak. Schrijnen. Maar ze ook te wijzen op de kansen.

Op maandag 19 januari 2015 komt hij terug naar de regio Noord Oost Brabant. Elf maanden ná zijn optreden in Uden. Dit keer spreekt hij in Oss, in theater De Lievekamp. Benieuwd hoe het hem is vergaan. En hoe zijn verhaal is veranderd.

Negen maanden later: een nieuw boek
Maar nu zijn we bijna negen maanden later en wordt op donderdag 27 november 2014 in Amsterdam een nieuw boek van hem gepresenteerd: Verandering van tijdperk : Nederland kantelt. Ook wordt die avond het platform Nederland kantelt gepresenteerd.

Het platform Nederland Kantelt wil zichtbaar maken hoe breed en groot de vernieuwingsbeweging in Nederland is op negen verschillende terreinen: onderwijs, zorg, energie, voedsel, bouw, ruimte, water, kunst/cultuur en financiën. Veel vernieuwers opereren binnen hun eigen domein maar zijn onbekend met vernieuwers in andere domeinen. Iedereen zit opgesloten binnen zijn eigen silo. Nederland Kantelt wil de muren tussen de silo’s slechten door te stimuleren dat vernieuwers in uiteenlopende velden elkaar leren kennen en van elkaar gaan leren. Juist door verbindingen te leggen tussen allerlei domeinen wordt de veerkracht van de vernieuwingsbeweging groter.

Doel van Nederland Kantelt is om het aantal actief betrokken mensen bij de vernieuwingsbeweging te vertienvoudigen in vijf jaar: van 250.000 mensen naar 2.5 miljoen (20% van het aantal mensen ouder dan 20 jaar, dan is het kantelpunt bereikt). Om dit actief te ondersteunen is een digitaal kantelplatform ontwikkeld: www.Nederlandkantelt.nl waar mensen zich aan kunnen verbinden en ondersteuning kunnen krijgen van een kantelteam met verbinders uit allerlei regio’s in Nederland.

Onze kanteling
In deze onzekere tijd zouden meer burgers zich moeten realiseren dat deze aanstaande kanteling onze opdracht is. Zoals in het verleden andere generaties voor andere grote uitdagingen hebben gestaan. Waar ze ook niet voor hadden gekozen. Nee, zij kregen hun opdracht ook gewoon voor hun kiezen. De komst van de stoommachines. Afschaffen van slavernij. Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het leven is vol verrassingen. Aangename en minder leuke. Accepteer het maar als mensheid. We hebben de pech (of als je het écht begrijpt: het geluk) om deze transitie op ons bord aan te treffen. Deze kanteling. En zie er maar iets van te maken.

De prijs van burgerschap -  "that we do not grudgingly accept but rather seize gladly"
Ik heb de afgelopen jaren al eerder verwezen naar een fragment uit een lange toespraak. Uitgesproken op dinsdag 20 januari 2009. Door Barack Obama, toen hij werd ingezworen als president van de Verenigde Staten. Daarin houdt hij zijn volk voor dat elke generatie haar deel van de problemen voor haar kiezen krijgt. En dat je die uitdaging maar beter redelijk opgewekt tegemoet kunt treden. Dus niet tandenknarsend, maar met een kwieke, opgewekte tred en mind. Waarom? Omdat het je dan beter af zal gaan. Je begrijpt dat af en toe vervelende dingen gebeuren. En - vooral hierom is het zo'n mooi fragment - dat je er als mens beter door wordt. Hij verwijst niet voor niets naar (eeuwige) waarden.

Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task.

This is the price and the promise of citizenship.

 (woensdag 26 november 2014)
Hans van Duijnhoven

Oefenen voor een andere tijd met Tom Kniesmeijer en Bob Hutten

Op donderdag 9/11 (9 september) 2014 spraken in theater Markant op verzoek van de openbare bibliotheken in Noord Oost Brabant en Udenaar de Toekomst twee heren over onze sterk veranderende (kantelende) wereld. De aanleiding was de vijfde TrendRede, die op 9 september in Utrecht werd gepresenteerd. Initiatiefnemer Tom Kniesmeijer, die zichzelf als trendpsycholoog 'neerzet' nam de eerste helft van de avond in Uden voor zijn rekening. Ná de pauze reageerde de Veghelse ondernemer Bob Hutten (van Hutten catering) op deze rede en ging vervolgens door over zijn kijk op onze tijd, zijn sector (zeg maar de wereld die zorgt voor ons voedsel) en hoe hij in de 21e eeuw met 'zijn' samenwerkers omgaat om ... Tja, om wat: waarde toe te voegen en te 'regelen' dat er betekenis ontstaat.
Bob Hutten nam in zijn verhaal woorden ('beelden') uit de TrendRede me: systeemprikkers, ketenkrakers, nieuwe Geuzen en betekenisrevolutie.

Collega Jan maakte deze avond opnames en monteerde er twee filmpjes uit. De geluidskwaliteit is helaas niet altijd ideaal. Maar met bescheiden middelen kun u als kijker een beeld krijgen van deze avond die tegen de 400 bezoekers trok.

Deel 1 - Tom Kniesmeijer (9:00)



Deel 2 - Bob Hutten (9:19)

Rutger Bregman, een opgewekte aanzegger

Rutger Bregman (1988) is een van de interessantste jongemannen in Nederland. Had een van de Zomergasten van 2014 kunnen zijn, maar de iets oudere Ionica Smeets was een (w)aardige vervanger. Hij was trouwens al een keer prominent op tv (Tegenlicht)

De Correspondent
Hij maakt (ook) niet toevallig deel uit van het kleine team jongelui dat sinds een jaar De Correspondent in de lucht brengt. Op die site kan hij zich uitleven. Veel lezen. Over uiteenlopende onderwerpen. Onderzoek doen. Die gelezen stof samenvatten. Lekker schrijven. Én - en daarom is hij zo'n interessante jongeman - er zelf' 'een draai' aan geven. Een standpunt innemen. Iets vinden van hetgeen hij heeft gelezen. Niet belerend of prekend. Moeilijk voor een domineeszoon. Zijn toon is erg 'luchtig'. Perfect passend bij wat hij inhoudelijk beweert. En dat laat zich als volgt samenvatten: We leven - écht waar! - in de best of all worlds. Fysiek en als je naar de geschiedenis kijkt. Maar er is wel een gebrek aan visie op de iets verdere toekomst. Terwijl - constateert hij (denk ik) terecht - veel mensen snakken naar een vleugje begeestering, bezieling, passie. En dat er - in die bijna 'perfecte' wereld - veel kan, zal én moet veranderen. Niet omdat Rutger dat zelf zo nodig vindt, maar omdat er veel signalen zijn die daar op wijzen.

"Het probleem is niet dat we het niet goed hebben, het probleem is dat we niet weten hoe het beter kan."

Dus wat doet hij? In talloze artikelen heeft hij de afgelopen maanden (vanaf september 2013) ideeën op de Nederlandse samenleving losgelaten. Hij spreekt in commissie. Haalt voorbeelden van over de hele wereld naar voren en presenteert ze als het ware zo: "Wellicht zouden we hier toch eens over na moeten gaan denken, praten? Misschien is het idee dat ik hier naar voren haal niet 'het' beste idee, maar andere oplossingen voor dít probleem waren ook niet succesvol." Hij geeft zelf aan 'het' ook niet te weten. Sterker: hij bepleit voor zichzelf en anderen Vrijheid van meningsverandering.

Een aanzegger
Ik zie hem als een soort aanzegger. Een oud woord. Niet bedoeld om hem oneerbiedig neer te zetten. Integendeel.

Een aanzegger was een persoon die bij een sterfgeval naasten van de overledene op de hoogte stelde van de droevige gebeurtenis en ze eventueel uitnodigde voor de begrafenis. Deze persoon mocht geen familiebanden hebben met een van de familieleden van de overledene. Ook deed deze persoon indien nodig aangifte bij de autoriteiten van het sterfgeval, bestelde een kist bij de timmerman en zorgde ervoor dat de begrafenis geleid werd door een geestelijke. Ook zorgde de aanzegger voor dragers van de kist. Een aanzegger kan vergeleken worden met de hedendaagse begrafenisondernemer.

Een opgeruimd karakter
Voor zover ik het kan beoordelen is Rutger Bregman een opgeruimd man. Opgeleid als historicus. Heeft een tijdje columns voor De Volkskrant geschreven. Gebundeld onder de titel Met de kennis van toen : actuele problemen in het licht van de geschiedenis. Voordat hij toetrad tot de club van De Correspondent schreef hij een prachtig boek: De geschiedenis van de vooruitgang. Hij sprak in april 2013 op ons verzoek in de Groene Engel in Oss over dat boek. Dat boek was toen net uit en in Oss sprak hij daar voor de eerste keer over. Hij was een jaar eerder daarvoor uitgenodigd. De reden: die goedgeschreven columns in De Volkskrant.


Veel en lekker lezen en schrijven
In een interview heeft hij ergens eens gezegd dat hij pas op de universiteit als een bezetene is gaan lezen. Een van zijn leraren was Maarten van Rossem. Vooral non-fictie. Zijn tweede boek is daar een weerslag van. Hij heeft daarin honderden boeken als het ware op zijn manier 'naverteld' en er een eigen draai aan gegeven. Een verhaal verteld. Hij lijkt op een bepaalde manier op de Australische schrijver Bill Bryson. De reisauteur die op zeker moment tot de conclusie kwam dat hij weliswaar al dertig jaar voor zijn werk de hele wereld had afgereisd, maar van héél veel zaken niets afwist. Nam een jaar vrijaf en ging ruim driehonderd populairwetenschappelijke boeken ("en daar is niets mis mee!") lezen. En op zijn manier navertellen. Dat leidde tot Een kleine geschiedenis van bijna alles. Let op het woordje 'bijna'. Hij voegde er weinig van zichzelf aan toe. Leverde geen ideeën voor een andere of betere wereld. Dat was daar ook niet nodig. Rutger doet dat dus wel in zijn De geschiedenis van de vooruitgang. Hij vertelt in 400 pagina's een soort verhaal à la Bill Bryson maar zet die feiten meer naar zijn hand en maakt er een 'dwingend' betoog van. En sinds hij bij De Correspondent zit gaat hij daar gewoon mee door. Zijn (tweede) boek heeft ook wel iets weg van De wil van technologie van Kevin Kelly (uit 2010/2012).

Een derde boek
Dus komt er op 15 september een nieuw boek uit van Rutger. Met een lange titel. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen. Wordt uitgegeven door De Correspondent. Op maandag 27 oktober 2014 spreekt hij in theater De Lievekamp over dit boek en zijn ideeën die de wereld kunnen veranderen. Ideeën die perfect aansluiten bij het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken: Oefenen voor een andere tijd. Want, één ding is zeker: de ideeën die hij poneert zijn niet perfect. Zullen velen tegen de borst stuiten. Het is maar de vraag of 'ze werken'. Maar Rutger maakt aannemelijk dat er voor sommige problemen al veel oplossingen zijn bedacht en uitgevoerd. Helaas hebben we ondanks al die inspanningen nog steeds veel werklozen, is er alom armoede, te veel daklozen, loopt de Derde wereld nog steeds achter, enzovoorts. Let's try something different! Nietwaar? Oefenen. Voor een andere tijd.

20e - 21e - 19e eeuw
Jaren geleden verscheen het laatste boek van een beroemd historicus, Tony Judt -  Het land is moe. Die op zijn sterfbed (hij had ALS) een soort testament voor ons - de achterblijvers - dicteerde. In dat boek waarschuwt hij ons om op onze tellen te passen. Hij voorzag toen al dat we als samenleving het gevaar liepen terecht te komen in 'negentiende eeuwse' toestanden. Daarmee bedoelt hij de tijd waarin het overgrote deel van de bevolking straatarm was, zonder veel rechten door het leven ging en weinig perspectief had op verbetering. Hij wist als historicus dat we in het Westen het gros van die ellende in de 20e eeuw hebben opgelost. Judt was bang dat er tendensen waren die wezen op een soort terugkeer naar die wereld en tijd. Hij had dat in 2009 goed gezien. Die signalen waren er toen ook al. Waarschijnlijk heeft hij de verschijning van een (inmiddels klassiek) boek van twee epidemiologen (Wilkinson en Pickett) niet meer meegemaakt. Maar in hun The spirit level tonen zij aan dat die 'negentiende eeuwse' wantoestanden nog steeds aanwezig zijn. Dit jaar kwam daar het alom besproken boek van de Franse econoom Thomas Piketty bovenop. Rutger was (trouwens) de eerste persoon die in Nederland de aandacht op dat toen nog onbekende boek vestigde (Al onze theorieën over het kapitalisme weerlegd in één grafiek)

Het lijkt er sterk op dat veel politici en directeuren van bedrijven en instellingen met twintigste eeuwse visies en methodieken de problemen van onze (heel andere) 21e eeuw te lijf gaan. Daadkrachtig (dat wel) maatregelen nemen en daardoor soms, ongewild bijdragen aan het laten groeien van 19e eeuwse wantoestanden.

Een kantelende samenleving - kantelcollege
De ideeën die Rutger aandraagt hebben te maken met problemen in en van onze 21e eeuw. En hij wil dat er een debat gevoerd wordt om die problemen met 21e eeuwse methoden én ogen te lijf te gaan. Onze 21e eeuw wijkt op veel punten van de vorige af. Het is niet slim om met dat oude gereedschap te blijven werken. Rutger wil dat er anders naar die problemen gekeken wordt en dat er 'onorthodoxe' oplossingen worden bedacht of gezocht. Hij draagt er een aantal aan. Ideeën waar veel mensen waarschijnlijk van zullen zeggen 'dat er iets in zit'. Veel mensen 'weten' bijvoorbeeld diep van binnen dat er de komende jaren, decennia voor veel mensen geen betaald werk meer zal zijn (weggelegd). Denk aan de komst van robots, zelflerende systemen, 3D printing, vergrijzing. En dat het in dat kader weinig zin heeft om werklozen wekelijks een sollicitatiebrief te laten opsturen. Of ons dwingen tot ons 67e of 70e door te laten werken. Terwijl er aan de andere kant (té) veel jongeren geen kans hebben om ergens onder aan de ladder te beginnen. Experimenteer met andere methodes. Start een debat op over een basisinkomen. Laat filosofen en ethici nadenken over een samenleving waarin de helft van de bevolking 'niet meer nodig' is om het economische systeem draaiende te houden. Denk na over dat economisch systeem.

Nogmaals: de aanzegger
Rutger Bregman stelt samen met andere jongelui vragen. Over zaken die voor de meeste mensen, maar zeker voor het huidige cohort politici, beleidsmakers en CEO's niet bespreekbaar zijn. Té druk bezig om het vastgelopen model (van de vorige eeuw) weer aan de praat te krijgen. Maar Rutger en anderen gaan op hun manier 'vrolijk' verder geluiden te ventileren die daar haaks op staan. Ze zeggen als het ware dat het oude model op is, en dat er nagedacht (of geoefend) moet worden met een ander voertuig, andere gereedschappen. Of  bedenk zelf een andere beeldspraak.

De MT20M
Voor de spreekbeurt van donderdag 27 oktober heb ik Rutger voorgehouden om zich uit te spreken over een nieuw op te richten ministerie. Wat zou het Ministerie van 'Terugdraaien van 20e eeuwse Maatregelen' als eerste ter hand moeten nemen?  (De MT20M)

Wellicht helpt het model dat onlangs aangereikt werd in 'een filmpje' om uit te leggen hoe mensen naar de werkelijkheid kijken: Ideal - Think - Reality. Een gemiddeld mens heeft over bepaalde zaken een ideaalbeeld ("Zo zou het moeten zijn!"), maar diezelfde persoon weet dat dit ideaal niet bestaat en daarom denkt hij dat de werkelijkheid anders zal zijn ("Ik denk dat het zus en zo zit, of zal zijn") maar helaas is het feitelijk héél anders (de realiteit). Dit model wordt geïllustreerd in dit filmpje (6:30)

U bent van harte welkom
Klik hier om gratis kaartjes te bemachtigen voor dit kantelcollege. Maximaal twee per persoon.
Theater De Lievekamp, Raadhuislaan 12 Oss, van 20:00-22:00 uur



Meer lezen (om u voor te bereiden op de avond)
De afgelopen maanden heeft Rutger tientallen artikelen voor De Correspondent geschreven. Die artikelen heeft hij voor zijn nieuwe boek herschreven en (waarschijnlijk) in een groter kader geplaatst. Als niet-Correspondent abonnee krijgt u geen toegang tot alle opmerkingen die door leden zijn geplaatst. Een abonnement kost 60 euro per jaar.



Waarom een uitdijende overheid geen ziekte maar een zegen is
De Nederlandse overheid is kolossaal. Haar uitgaven beslaan inmiddels meer dan de helft van het nationale inkomen. En dus doen politici er alles aan de overheid te temmen, met weinig succes. Maar ze vergeten dat een rijk land per definitie steeds méér zou moeten besteden aan dokters, onderwijzers en politieagenten.

Moeten we terug naar de 60-urige werkweek?
Om de zoveel tijd duikt het pleidooi weer op: we zouden méér moeten werken. Anders verliezen we ‘de concurrentieslag’ met China, kunnen we ‘de vergrijzing niet betalen’ of krijgt de komende generatie het ‘niet beter dan haar ouders’. Is de nood echt zo hoog, of hebben we hier te maken met te simpel economisch denken?

Dit unieke onderzoek laat zien wat er gebeurt als je een arme indiaan zomaar 6.000 dollar per jaar geeft
Eerder schreef ik over een vraag die wetenschappers al decennia bezighoudt: wat is het verband tussen armoede en mentale problemen? Toen een arme indianenstam in North Carolina ineens duizenden dollars per jaar kreeg uitgekeerd, zag een Amerikaanse professor een unieke kans om nieuw licht te werpen op dit oude vraagstuk. Een sociaal wonder voltrok zich.

Hoe ideeën de wereld veranderen
Het is een harde waarheid: mensen veranderen bijna nooit van mening. Toch wordt de geschiedenis geregeerd door ideeën, alleen op een heel andere manier dan politici en journalisten vaak denken. Dat is, ironisch genoeg, de belangrijkste les van het neoliberalisme. En het verklaart ook waarom er zo weinig is veranderd sinds de uitbraak van de crisis in 2008.

Waarom we alle daklozen een gratis huis moeten geven
In Nederland zwerven nu ruim 27.000 mensen op straat. Dat is 50 procent meer dan in 2009. Toch kunnen we dit probleem vrij eenvoudig oplossen. Hoe? Door gul in onze daklozen te investeren, te beginnen met een gratis appartement voor iedereen. Dat klinkt duur, maar we besparen er 1,3 miljard euro mee.

Al onze theorieën over het kapitalisme weerlegd in één grafiek
Thomas Piketty is niet een naam die veel belletjes doet rinkelen. Maar deze Fransman heeft misschien wel het belangrijkste economische boek van de afgelopen decennia geschreven. Alles wat we dachten te weten over het kapitalisme en ongelijkheid, blijkt niet te kloppen. En als we niets radicaals doen, dan gaan we terug naar de extreme ongelijkheid van de negentiende eeuw.

Het waarmaken van idealen begint bij de belasting die we betalen
Ons belastingstelsel is totaal onlogisch: waar we meer van willen, belasten we zwaar (zoals arbeid), waar we minder van willen, belasten we nauwelijks (zoals vervuiling). En dat terwijl er geen krachtiger middel is om de wereld vorm te geven naar onze idealen dan de belastingen die we heffen. Tijd voor een belastingrevolutie.

Suggestie voor een Kamervraag
We gebruiken machines al eeuwen om de buitenwereld te beheersen. Maar sinds kort dringen ze door tot in onze diepste gedachten en geheimen. Een nogal fundamentele vraag dringt zich op.

Het failliet van de Nederlandse werklozenindustrie
Meer dan 6,5 miljard euro. Zoveel geeft de Nederlandse overheid ieder jaar uit om werklozen aan een baan te helpen. Over de effectiviteit zijn twee dingen bekend: óf het helpt nagenoeg niets, óf het is onduidelijk of het helpt. Waarom blijven we er dan toch halsstarrig in geloven?

Zo krijg je mannen achter het aanrecht
De meeste pleidooien voor vrouwenemancipatie richten zich op de vrouw. Maar er is een tovermiddel dat steevast over het hoofd wordt gezien: het vaderschapsverlof.

Hoeveel mensheid kan een aarde aan?
Over welk wereldprobleem ik ook schrijf, altijd krijg ik de repliek: het échte probleem is overbevolking. Ook veel invloedrijke intellectuelen zien de groeiende wereldpopulatie als een tikkende tijdbom. Hoelang nog voordat ze ontploft?

De robots komen eraan
Ik heb goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat het Tweede Tijdperk der Machines is aangebroken. Het slechte nieuws? Dat kan je zomaar je baan kosten.

Welvaartskwaaltjes
Het gaat goed met de nostalgie. Waar komt dat verlangen naar een onbezoedeld leven, met een eigen moestuintje en een authentieke leunstoel vandaan? Crisis, of het tegenovergestelde?

Het tijdperk van feitenvrije ontwikkelingshulp is voorbij
In de afgelopen decennia hebben rijke landen biljoenen euro's aan ontwikkelingshulp besteed. Hoeveel dat geholpen heeft? Niemand die het weet. Een nieuwe generatie onderzoekers brengt daar eindelijk verandering in.

De loterij winnen, word je daar gelukkiger van?
De Postcodekanjer is gevallen op het kleine Zeeuwse dorpje Vrouwenpolder. Wat nu? Worden de winnaars gelukkiger? En hoe loopt het af met de pechvogels zonder lot? Dit is wat de wetenschap zegt.

Vooruitgang in vijf grafieken
Het gaat steeds beter met de wereld. Deze tien grafieken laten zien: nooit eerder is er zo weinig armoede, zo weinig oorlog en zo veel vrijheid in de wereld geweest. En nooit eerder was zonne-energie zo goedkoop.

2013: het beste jaar ooit
Blinden gingen weer zien, lammen gingen weer lopen en doden stonden op uit hun graf: 2013 was het jaar waarin Bijbelse visioenen uitkwamen. De wereld gaat in een indrukwekkend tempo vooruit.

Waarom arme mensen domme dingen doen
Armoedebestrijding in Nederland is vaak op een misvatting gebaseerd: dat armen het beste zichzelf aan de haren uit het moeras kunnen trekken. Een baanbrekende theorie over de gevolgen van geldgebrek voor je denkvermogen laat zien dat dat niet klopt.

Verbeter de wereld, begin bij de cockpit
Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir kwamen onlangs met een nieuwe, baanbrekende theorie over armoede. Bij dezen een voorpublicatie van hun boek, dat nu ook in het Nederlands is vertaald.

Marx krijgt gelijk
Het is één van de zorgwekkendste ontwikkelingen van deze tijd: de groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Ook wel: de kloof tussen arbeid en kapitaal. Wie voorspelde deze ellende ook alweer?

99 problemen, 1 oorzaak
Of het nu gaat om depressies, drugsmisbruik, schooluitval, criminaliteit, overgewicht, kindersterfte, ongelukkige kinderen of tienerzwangerschappen, steeds lijkt er één grote boosdoener te zijn: ongelijkheid. Een berg aan studies wijst inmiddels uit dat nivelleren zo gek nog niet is.

Ranking, de farce
Ze bestaan nog maar net, maar zijn al niet meer weg te denken in de universitaire wereld: rankings. Volgens die lijstjes doen Nederlandse universiteiten het heel erg goed op het gebied van onderzoek en onderwijs. Maar wie naar de criteria kijkt, weet wel beter.

Leugens, grove leugens en het bbp
Brekend: het bbp is met 0,1 procent gegroeid, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek. Gisteren kregen we de grootste mythe van onze tijd weer voorgespiegeld. Hoe het met ons gaat, laat zich al lang niet meer uitdrukken met een cijfer dat is bedacht in een tijd van depressie en oorlog.

De race tegen de machine
Bijna de helft van alle banen loopt een groot risico te worden ingepikt door een robot. Niet over honderd jaar, maar binnen twintig jaar al. Het is een van de grootste uitdagingen van deze tijd: hoe overleven we de eeuw van de machine?

De promovendifabriek
Het aantal mensen dat promoveert aan een universiteit is in tien jaar tijd flink gegroeid. Geen wonder. Iedere bul levert in totaal 93.000 euro aan overheidssubsidie op. Maar een wetenschappelijke carrière zit er meestal niet in: voor 80 procent is er uiteindelijk geen plek op de universiteit. Hebben we een promovendi-overschot?

Vrijheid van meningsverandering
In de politiek en journalistiek is het een teken van zwakte om van mening te veranderen. Maar is dat niet juist de bedoeling van ieder fatsoenlijk debat?

Van jonge menschen, de dingen die vooruitgaan
Wat ik ga doen bij De Correspondent? De titel van mijn laatste boek - De Geschiedenis van de Vooruitgang - verraadt het al een beetje. Want ook al doet alle ellende op het journaal soms anders vermoeden, de wereld gaat wel degelijk de goede kant op. Lees hier mijn journalistieke missie.

Waarom we iedereen gratis geld moeten geven
Als je mensen zomaar geld geeft dan doen ze niks meer, denken we vaak. Maar een berg aan wetenschappelijk onderzoek wijst inmiddels het tegendeel uit: gratis geld helpt. Het is tijd voor een radicale hervorming van de verzorgingsstaat.

Wat is er mis met onze universiteiten?
Tekent zich een systeemcrisis af aan de Nederlandse universiteiten? In Utrecht was ik getuige van een fundamenteel meningsverschil tussen een paar grote namen in de Nederlandse wetenschapswereld.

Waar blijft Luilekkerland?
Minder werken is de vergeten droom van de twintigste eeuw. Of sterker nog, van de middeleeuwen. De geschiedenis zit vol met landen en bedrijven die er succesvol mee experimenteerden. Een kleine geschiedenis van een radicaal idee.

De oplossing voor (bijna) alles: minder werken
Ruim een eeuw lang werd onze werkweek steeds korter. Maar sinds de jaren tachtig werken we alleen maar meer. Een raadsel, want een kortere werkweek is de oplossing voor bijna alle grote problemen van deze tijd.

Hoe groot is de ongelijkheid in Nederland?
In de jaren zeventig hadden we er nog de mond van vol. Nu is het terug van weggeweest: nivelleren. Toegegeven, de inkomensafhankelijke zorgpremie bleek niet al te populair. Toch gaan we alsnog nivelleren, met wat gesleutel aan de belastingkortingen. Dat werpt bovenal de vraag op:

(donderdag 21 augustus)
Hans van Duijnhoven

Een vooruitblik op 9/11 in theater Markant

Op donderdag 11 september 2014 spreken op verzoek van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken en Udenaar de Toekomst trendpsycholoog Tom Kniesmeijer en ondernemer Bob Hutten van Hutten Catering uit Veghel. Dit kantelcollege wordt om verschillende redenen gehouden.

Vijf jaar TrendRedes
Om te beginnen heeft het te maken met de notie dat dit jaar de vijfde TrendRede wordt uitgesproken, én gepubliceerd. De TrendRede is zoals bekend een cadeautje van een stel 'trendwatchers' aan het Nederlandse volk. Eén keer per jaar komen ze samen en laten in hun TrendRede als het ware weten hoe zij tegen onze huidige samenleving en tijd aankijken. Welke ontwikkelingen zien zij en hoe zouden die 'trends' zich kunnen doorzetten. Het gaat in de TrendRede niet om de nieuwste snufjes, gadgets, kleuren en vormen. Waardoor commerciële bedrijven beter in staat zijn producten en diensten te maken die nauw aansluiten bij wat 'het volk wil'. Dat is nadrukkelijk niet de bedoeling van de TrendRedenaren. Te meer daar zij, als vaklui, weten dat het gros van de 'nieuwe dingen en spullen' als het ware aan 'het volk' wordt opgedrongen. Steve Jobs heeft nooit gevraagd of wij iPads wilden. Nee, hij wist als eigenwijs ondernemer dat een goed product of dienst meestal vanzelf een publiek vindt. Met een beetje reclame, al dan niet via mond-op-mond, framing en spinning.


Tijd voor een nieuwe lente
In het voorjaar van 2010 bedachten we als jaarthema voor de bibliotheken in Noord Oost Brabant Tijd voor een nieuwe lente. Toen we op zoek gingen naar relevante sprekers voor het seizoen 2010-2011 kwamen we (natuurlijk!) uit bij Tom Kniesmeijer. Die in 2009 een boek had geschreven over dat 'lentegevoel'. In zijn De seizoenen van de tijdgeest : herkenbare patronen in heden, verleden en toekomst van Nederland  maakt hij aannemelijk dat de tijdgeest doorlopend verandert en iets weg heeft van een seizoen. En om de zeven jaar (gemiddeld) kantelt de tijdgeest. Na de lente komen zomer, herfst en winter. In 2009 zaten we volgens Kniesmeijer in 'de winter', een periode vol stilstand, omzien in wrok, weinig optimisme, enzovoorts. Maar, gaf hij hoopvol aan, de lente zat er aan te komen. En hij zag in dat boek in 2009 al de signalen opkomen; de krokusjes. Helaas, viel dat tegen. Hij had het gelijk niet aan zijn zijde. In 2010 begonnen we in het Westen steeds nadrukkelijker de gevolgen te voelen van - wat achteraf  gezien - de grootste crisis na de grote depressie uit de jaren dertig is geworden.
Kniesmeijer sprak in het najaar van 2010 de eerste lezing van een reeks in het kader van Tijd voor een nieuwe lente uit. Een mooi verhaal, waarin hij niets (!) vertelde over wat hij toen aan het voorbereiden was. In november presenteerde hij immers samen met negen andere trendwatchers de eerste TrendRede. Niet op de tweede dinsdag van september, maar in november. In die eerste TrendRede borduurde hij voort op zijn inzicht dat de tijdgeest in golven komt en gaat.


Thema's die er toe doen
Sinds die tijd volgen we als (programmerende) bibliothecarissen de TrendRede. Het is een inspirerend 'verhaal' dat we kunnen spiegelen aan jaarthema's die we in onze regio bedenken. Jaarthema's waar we een seizoen lang activiteiten om heen kunnen organiseren. Jaarthema's waardoor we bezoekers en leden van de bibliotheek attent kunnen (blijven) maken op ontwikkelingen in onze samenleving. Thema's waarover naar onze mening burgers zich zouden moeten willen informeren om daarover een standpunt te kunnen (ja, zelfs moeten) innemen.

Oefenen voor een andere tijd
In het voorjaar van 2013 besloten we Oefenen voor een andere tijd uit te roepen tot het jaarthema voor het komend seizoen. Al vrij snel besloten we dit thema met een seizoen te verlengen, tot de zomer van 2015. Waarom? Omdat dit thema in onze ogen precies aangeeft wat er op dit moment in Nederland en veel andere westerse landen gebeurt. Overal zijn mensen aan het oefenen. Voor een andere tijd. In hun eigen omgeving: gezin, buurt, werk, regio. Waarom? Omdat zij weten dat we midden in een fase terecht zijn gekomen waarin 'de oude modellen' niet meer werken. Er moet iets anders opkomen of ontstaan. En aangezien de tijd dat 'de veranderingen' van bovenaf kwamen en over ons werden uitgestort, voorbij is, beginnen mensen zelf met alternatieven. Niet in de hoop om 'de wereld' of iets anders groots te redden. Nee, gewoon: ik doe wat ik kan veranderen in mijn nabije omgeving. In de tweede TrendRede werd dat 'de 'Burger van Stavast' genoemd.


Enter Wim van de Donk
Dus lag er in het voorjaar van 2014 het idee om 'iets' te doen met de aankomende (vijfde) TrendRede. Een jubileum, nietwaar. Zo kwam het idee op om Tom Kniesmeijer een lezing te laten houden over deze vijfde TrendRede en er dezelfde avond iemand anders op te laten reageren. Maar wie? Toevallig had de Commissaris van de Koning in Noord Brabant enkele oude boeken uit de jaren vijftig gelezen en besloten om daar iets mee te gaan doen. Deze Wim van de Donk ontdekte op zeker moment dat een van zijn voorgangers in de de vroege jaren vijftig drie boeken had laten schrijven over de toekomst van Noord Brabant. Hoe moesten kort na de oorlog en midden in de opbouwjaren de mensen in Noord Brabant in de iets verdere toekomst hun geld verdienen? In drie boeken (uitgegeven onder de titel Het nieuwe Brabant) spraken uiteenlopende mensen zich uit over mogelijke kansen en ontwikkelingen. Van de Donk besloot een tegenhanger te (laten) maken. Dit fraai uitgegeven boek (Het nieuwste Brabant) verscheen in het voorjaar van 2014.

Bob Hutten
Om het debat te stimuleren werden vier bijeenkomsten in Brabant belegd. De eerste vond plaats in de Groenen Engel in Oss, met als thema 'het nieuwste ondernemen'. Gastheer was Volkskrant-journalist Jan Tromp. Hij sprak met drie gasten. Een van hen was de Veghelse odnernemer Bob Hutten. Van Hutten Catering. Hij viel aan deze tafel op. Hoe? Door de manier waarop hij sprak (krachtig, zonder meel in de mond), zijn verhaal en de manier waarop hij (waarschijnlijk onbedoeld) liet zien hoe je in de 21e eeuw allianties met andere mensen en partijen moet sluiten. Jezelf niet verschuilen achter formele 'toestanden'. Nee gewoon open en eerlijk zeggen wat je wilt, en uitstralen dat je iets voor elkaar wilt/kunt krijgen. Opvallend was dat hij over  medewerkers als samenwerkers sprak. "Zonder mijn samenwerkers ben ik niets!"
Dus na afloop op hem afgestapt. Ik zoek iemand die ergens in september wil reageren op iemand die u waarschijnlijk niet kent, maar het - vermoed ik - over dingen heeft die u gewoon in de praktijk aan het brengen bent. "Stuur maar een mailtje!" De dag erna verstuurd en binnen vijf uur reactie: "Ik kom!"

Jan Rotmans over kantelen
In januari 2014 kwamen we via via in contact met iemand van de gemeente Uden, die wist dat wij er als bibliotheek niet in geslaagd waren om hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans voor een lezing te strikken. In het kader van het thema Oefenen voor een andere tijd. Tijdens een kennismakingsbijeenkomst wisten we binnen twee minuten dat we samen een hernieuwde poging zouden doen om hem alsnog over te halen om af te reizen naar de regio Noord Oost Brabant. Dat is zoals wellicht bekend gelukt. Op dinsdag 25 februari 2014 sprak hij voor een overvolle zaal Markant in Uden over de ontwikkelingen die hij op ons allen ziet afkomen. Kern van zijn verhaal: we zitten in een tussenfase. De oude, afgesleten modellen zijn nog alom aanwezig, maar overal gist en gonst het van de alternatieven. En over enige tijd zullen die oude vormen afsterven, omvallen, vervagen en steeds meer plaats maken voor een ander model.


Kantelaars
Op allerlei terreinen van het menselijk doen en laten. Jan Rotmans bezigt vaak het woord 'kantelen' en 'kantelaars'. Achteraf zien we deze zeer geslaagde avond als 'ons' eerste kantelcollege. Een bijeenkomst waarop een persoon zich uitspreekt over aspecten van onze kantelende ('oefende') samenleving. Eén ding weten we zeker: de good old days (van de jaren negentig en het begin van de 21e eeuw) komen niet meer terug. En alhoewel er nog steeds veel beleidsmakers, politici en leidinggevende personen zijn die denken dat het binnenkort weer 'gewoon' als vroeger doorgaat, menen wij (samen met een Jan Rotmans, Tom Kniesmeijer of Bob Hutten) te weten dat er inderdaad iets anders aan het ontstaan is. In dit rijtje past natuurlijk ook de jonge historicus Rutger Bregman, van wie medio september 2014 het boek Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen verschijnt. Hij spreekt trouwens op maandag 27 oktober in de Lievekamp in Oss over dit boek en 'zijn' ideeën voor de toekomst. Alhoewel hij zal ontkennen een kantelaar te zijn (want feitelijk doet hij niets), draagt hij door zijn artikelen en boeken 'slechts' bij aan de gedachte- en meningsvorming van velen. Die daarmee - wellicht - in hun eigen omgeving 'iets' gaan doen.

Op weg naar de TrendRede 2015
Via de website van 'de' TrendRede kun je doorklikken naar het blog. Daar staan bijdragen van afzonderlijke 'leden'. Waarin zij zich over aspecten van die aankomende TrendRede uitspreken. Hieronder enkele (iets langere) citaten uit deze bijdragen.


Het eerste citaat
Feest omdat aanstaande 9 september de TrendRede voor de vijfde keer wordt voorgelezen, feest omdat wat de TrendRedenaren in het begin al schetsten steeds manifester wordt, feest omdat we het keerpunt rond het dal steeds verder achter ons laten en feest vanwege de huidige toekomsttijd van ondertussenheid: een kansen walhalla voor elk van ons.
De eerste TrendRede zag het licht in zeer donkere tijden. Hij ving aan met wat zwaardere berichten over wat er zoal ontbrak in Nederland en welke kloof er tussen burger, politiek en maatschappij bestond; met name een kloof tussen de hoopvolle en wanhopigen. Daarna werd de hoop gevoed door de signalering van het groeiend aantal verbonden individuen, in een ontluikende interdependente economie, waarin controle van het proces plaatsmaakt voor aandacht voor het proces en het kleine het van het grote gaat winnen. Waarbij de veranderingen van onderop komen, vanuit de kracht van mensen zelf.

Het mooie is, en daarom nog een reden tot feest, dat deze richtingaanwijzing van de toekomst geen loze woorden zijn maar steeds meer mainstream worden in het huidige tijdsbeeld. Want er blijken inderdaad steeds meer, zoals geschetst, mensen te zijn die zelf het heft in handen nemen en zich, tegen de systemen in, onderling verbinden en daarmee oude systemen op losse schroeven zetten.


Het donkere van de winterdagen, waarin we ons een half decennium geleden nog bevonden, is inmiddels daadwerkelijk het vorige seizoen geworden. We bevinden ons vol in de lente, zoals Tom Kniesmeijer, de initiatiefnemer van de TrendRede, dergelijke periodes noemt in zijn boek ‘Seizoenen van de Tijdgeest’. zelfs in deze stemming de TrendRede aan te vangen.

TrendRede 2015: Tijd van ondertussenheid

Het feest zetten we dan nog even door, want de huidige tijd biedt ons veel mogelijkheden. Die tijd die we in de komende TrendRede benoemen als de tijd van de ondertussenheid: het kansenwalhalla voor elk van ons. Waarbij de bouwstenen bestaan uit samenhang, dwarsverbanden, zelforganisatie, deling, cirkels, complexiteit, afhankelijkheid en meekracht.

Caroline Beekhoff op 17 juni 2014


Het tweede citaat
In het kader van de Trendrede 2014 een kritische noot. Ik zie ontwikkelingen, waarbij wij als publiek nu al bijna aan de zijlijn staan en dus onze overheid niet kunnen aanzetten tot een herordening van de publieke ruimte in de toekomst. Zorgelijk is het, dat deze onmacht de gevestigde (bestuurlijke) orde eigenlijk wel goed uitkomt, want een echte democratie is ons land allang niet meer. Onze regenten blijven proberen alle innovaties en maatschappelijke ontwikkelingen in de oude vakjes te stoppen, zodat de verandering onder controle blijft.

Mensen zeggen vaak: ik heb niets te verbergen. Dat zal wel, maar dat is een kortzichtige gedachte. Een ‘like’ op Facebook bij de Amsterdamse Gay Parade is kiezen voor de zekerheid om over 3 jaar uit de rij te worden gepikt voor een echt niet vriendelijk verlopend oponthoud bij aankomst op Poetin’s luchthaven in Moskou. En over Facebook, de virtuele-ruimte-koning, gesproken: Facebook heeft toegegeven te experimenteren met de beïnvloeding van de stemming van haar gebruikers, door de berichten stroom te manipuleren. Dat neigt naar Huxley’s Brave New World, maar nog veel slimmer en onzichtbaar. Toen ik Huxley’s boek voor het eerst las vond ik het al ‘creepy’. Maar de ‘creeps’ zijn inmiddels allang onder ons en nemen het publieke domein van het volk over. Dat is voor mij een verontrustende gedachte, want juist in Society30 hoort het publieke domein te zijn wat het zegt dat het is: van het publiek!

Ronald van den Hoff – 3 juli 2014


Een derde bijdrage
In de Holistic age zal het algemeen belang prevaleren boven het individueel belang. De huidige recessie-periode sinds 2008 die ik zelf liever meer actiegericht aanduid als een ‘Transitie-Economie’ (tot 2020+) zal achteraf de eerste aanzet blijken te zijn van de overgang van een Groei-economie naar een Balans-economie (Balanced Economy). Kenmerk van de Groei-economie waren ‘open systemen’ die primair financieel gericht waren.
In de aanstaande Balans-economie zal sprake zijn van grotere ‘gesloten systemen’ waarbij bijvoorbeeld ook rekening gehouden wordt met de verbruikte grondstoffen en het welzijn van medewerkers en klanten. Duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn impliciet aan een Balans-economie. Er zullen eco-systemen ontstaan die niet primair financieel groeien maar waarbij de continuïteit toch gewaarborgd zal zijn.

Richard Lamb – 9 juli 2014

Citaat vier
Soms echter, kom je tot een constatering die wat minder leuk is. In toenemende mate zit er in ons cijfermateriaal een tendens van maatschappelijke scheiding der geesten. Van Nederlandse burgers die zich een beetje afkeren van de rest van de maatschappij. Die in tegenstelling tot de wens van de overheid nu juist niet participeren in de samenleving, maar ascetisch op zichzelf wensen te zijn. Voor een belangrijk deel wordt dit maatschappelijk ascetisme door deze Nederlanders gerechtvaardigd met mokkende argumenten. De overheid is niet meer betrouwbaar, we moeten als burgers steeds meer zelf opknappen, voor alles is een nieuw en verhoogd eigen risico, U herkent ongetwijfeld het soort argument en wellicht daarmee ook het soort mens.

Ik maak me hier wel echte zorgen over: in de meest recente meting van ons onderzoek zagen we dat het aantal Nederlanders dat zich vaak eenzaam voelt, in drie jaar tijd ruim verdubbeld is. Anno nu voelt 14 % van de Nederlanders zich vaak eenzaam. En het opvallende hiervan is niet alleen die verdubbeling, maar vooral (tenminste, dat vind ik) dat het zich veel sterker voordoet bij onze jongste categorie Nederlanders, mensen tussen de 16 en 24 jaar. Van deze ondervraagden zegt namelijk 25 % zich vaak eenzaam te voelen.
Zij zien de toekomst als een dreigend beeld op zich afkomen, waar ze niets aan kunnen doen of veranderen. Ze doen werk dat hen niet bevalt maar zijn ondanks continue zoekpatronen niet in staat om daar iets aan te doen. Ze hebben veel minder vrienden dan anderen. Ze gooien zich met verve op het internet om daar juist te proberen nieuwe vrienden te maken. En zij ervaren dat dit hen niet helpt. Zij vinden dat ze vroeger veel gelukkiger waren. Ze voelen zich onveilig op straat. Ze voelen zich bedreigd door de onstuitbare opkomst van de technologie. Ze houden niet van verrassingen. Terwijl juist de technologie hen daarbij helpt. Ze maken veel meer gebruik van internet. Ook voor het doen van consumptieve aankopen. Kopen via internet vinden ze prettiger dan kopen in een stenen winkel. Ik maak me hier dus wel zorgen over: het is een symptoom

Goos Eilander – 15 juli 2014

Numero vijf
Toch wil ik kanttekeningen plaatsen. DOEN is prachtig maar als de doeners te weinig reflecteren op eigen handelen, geeft DOEN vooral een vrolijk gevoel en dat is het dan. Het idee dat we door gewoon te DOEN de oude 20ste-eeuwse machten, mastodonten & structuren bijna vanzelf doen verdwijnen, is naïef en een beetje dom.

Carl Rohde – 3 augustus 2014

Nog een citaat
Wij, onderzoekers van de tijdgeest, zijn dol op chronologie; daarom doen we onderzoek naar waar we vandaan komen, waar we zijn en waar we naartoe gaan. Maar tegelijkertijd weten we dat dit een naïeve manier van kijken is. Tijd is relatief. En dat weet u ook. Denk maar aan de curve van adoptiesnelheid van Everett Rogers. De laggards brengen hun ansichtkaarten nog naar de brievenbus, terwijl de innovators net de mapcode hebben uitgevonden. U kent het ook van de wet van de remmende voorsprong van Jan Romein. U bent blij met een nieuwe digitale spiegelreflexcamera die nu ook kan filmen, terwijl uw kinderen de filmpjes op hun smartphone met een druk op de knop bloggen, skypen, twitteren, appen.

De zomer van 2014 is de zomer waarin de relativiteitstheorie wel heel duidelijk wordt bewezen.
De toekomst voorspellen is zinloos, want die verloopt niet volgens rechte lijnen, zelfs niet volgens kromme. Je kunt beter zeggen dat we voortdurend sprongen in de tijd maken, vooruit en achteruit. En dat het afhangt van je positie in de ruimte en je snelheid van bewegen die bepalen in welk tijdsbestek je leeft. Wat ook zinloos is: geloven in de vooruitgang. Zo kunnen wij denken dat het democratische systeem het beste is dat er is omdat het is uitgevonden na het theocratische of het plutocratische. Maar daar kun je, als je leeft in een ander tijdsbestek, heel anders over denken. Kortom, vooruitgang is relatief.
De zomer van 2014 maakt duidelijk dat we op zoek zijn naar nieuwe meetinstrumenten. De oude tijdmeters, die van chronologie en van vooruitgang, werken niet meer. De tijd is niet lineair maar relatief. Misschien is het goed om te beginnen met verduidelijken welke tijdzones er op dit moment precies zijn. Zo meet de late majority succes af aan economische groei of een positief bruto nationaal product en de early majority aan de mate waarin we erin slagen om informatie met elkaar te delen. De innovator vindt wellicht dat succes helemaal geen maatstaf voor leven en werken is.

Vooruit of achteruit innoveren
Wat is nu de moraal van dit verhaal? Trendonderzoek is niet alleen tijdsbepaling maar ook plaatsbepaling. () Tijd is relatief, je kunt zowel vooruit als achteruit innoveren. Het is afhankelijk van je adoptiesnelheid of je een innovator of een laggard bent.

Hilde Roothart – 12 augustus 2014

De laatste bijdrage
Er verandert veel en tegelijkertijd zo weinig. Economen blijven geobsedeerd door het eenzijdige begrip economische groei. Geloof is voor velen naast persoonlijk houvast nog altijd een bron voor wereldwijde onrust. De Russen lijken weer de vijand en de mens ziet afkomst, voorkeur en geografische grenzen als dé aanleiding om elkaar het leven onnodig zuur te maken. Traditionele media blijven uitblinken in de sturing van het collectieve bewustzijn en openen allemaal met hetzelfde nieuws. ‘Goedenavond beste mensen, dit is het journaal van acht uur en dit is wat wij willen wat u denkt’. Schijnbare prijsreducties blijven de beste stimulans om onnodig overdadig aankoopgedrag te activeren. Native advertising, nieuwe technologie en big data zijn nodig om de klant voor je te winnen. Niets nieuws, nog altijd oude wijn in nieuwe zakken. De hand op de knip is in deze maatschappij, waarin de meest stabiele relatie die van schuldenaar en schuldeiser is, ongewenst. 2015 en verder: de uitdagingen worden er niet minder om de oplossingen uiteindelijk wel mooier. Wanneer zien we dat als samenleving in?

()We leven in een wereld gedomineerd door een beperkte en geconcentreerde macht die geen belang heeft bij de introductie van nieuwe systemen. De taaiheid van deze oude machtsstructuren is groter dan verwacht en de middelen om vernieuwing te dwarsbomen gevarieerder dan ooit. Belijden we met woorden een nieuwe gewenste wereld, onze acties en afrekenmechanismen kennen hun oorsprong nog altijd vanuit aangeleerd gedrag. De zo noodzakelijk empathie, ontdekkingsgeest en verbindingsmentaliteit wordt nog vaak teniet gedaan door kille en eenzijdige sturing op cijfers. Logisch want zo worden we opgeleid en hier voelen we ons comfortabel mee. Al staat het in schril contrast met hoe we ter wereld komen.
() Het perspectief lonkt. De enige competentie die we nodig hebben is om over de schijnbaar heersende chaos te zien en de zienswijze te gebruiken als brandstof voor verandering. Geduld is bitter maar haar vruchten zijn zoet (Aristoteles). De voorbeelden van hoe het niet moet worden inmiddels overtroffen door de initiatieven van hoe het wel kan. Het ergste wat onze generatie kan overkomen is dat we in de ogen van onze kinderen kijken en moeten toegeven dat we wel wisten wat we konden doen maar dat lef en daadkracht schijnbaar ontbraken.

“I never see what has been done, I only see what remains to be done” (Marie Curie)

Tony Bosma – 27 augustus 2014

De mens wordt volwassen door grote dingen

Pieter Lemmens

Op woensdag 16 april 2014 sprak Pieter Lemmens in de bibliotheek Veghel over 'de kantelende consumens'. Dat was althans de titel waaronder we deze lezing hadden aangekondigd. De zaal was goed gevuld; waarschijnlijk ook door het interview dat die ochtend in het Brabants Dagblad had gestaan: Moeilijke boodschap in Veghel. Inderdaad een moeilijke boodschap. Maar Pieter Lemmens, als techniekfilosoof verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, maakte in het begin van zijn lezing meteen duidelijk dat hij het niet eens was met de manier waarop hij in dat artikel als pessimist en doemdenker was neergezet. In het publiek zaten echter enkele bezoekers die moeite hadden om boodschapper en boodschap uit elkaar te houden. Lemmens haalde in zijn lezing onderzoekers aan die zwarte tot gitzwarte ideeën hebben over de toekomst van de aarde en vooral de mens. Namen die hij naar voren haalde om aan te geven dat er zeer uiteenlopend gedacht wordt over de mogelijkheden van de mens om alle problemen waar 'de mens voor staat' te kunnen oplossen.

"Ik ben geen doemdenker"
Met deze zin opende hij zijn verhaal. Als reactie op het interview in het Brabants Dagblad. Hij gaf wel meteen aan dat de "homo consumens" plaats moet maken voor de "homo sapiens globalus". Een mens die begrijpt dat we deel uitmaken van een groter geheel en dat we in die zin ook meer moeten gaan denken en handelen. Anno 2014 zitten we als mensheid midden in één grote crisis, die ons (voor de eerste keer) dwingt "de aarde als planeet te leren bewonen". We moeten afstand nemen van een levensstijl waarin we grondstoffen en energie gebruiken zonder ons te bekommeren om afval en het opraken van de voorraad. Onze ecologische voetafdruk is veel te groot. De huidige crisis is niet slechts economisch, maar ook sociaal, politiek, spiritueel. Ze is kortom meerdimensionaal. En systemisch ("ons systeem is op"). Globaal, planetair. En antropologisch: het raakt ons als mens. Het woord crisis - gaf hij aan - komt van het Griekse krinomai, wat zoiets betekent als: een 'moment van de waarheid', waarop een beslissing moet worden genomen die van grote invloed is op de toekomst.Hij bezigde de frase Oefenen voor een andere tijd niet, maar het had gekund.

Peter Sloterdijk
Lemmens haalde deze avond enkele keren deze Duitse filosoof aan. In dit verband vooral van belang door zijn boek Je moet je leven veranderen uit 2009. Een niet mis te verstane titel.

Het valt niet te ontkennen: het enige feit van universele ethische betekenis in de actuele wereld is het diffuus alomtegenwoordig groeiende inzicht dat het zo niet meer verder kan gaan. (pagina 458)

Peter Sloterdijk staat op het standpunt dat alleen een grote dreiging, catastrofe de mensheid wakker kan schudden. Lemmens noemde enkele criteria waaraan zo'n grote crisis volgens Sloterdijk moet voldoen:
* zo'n  crisis ("onze") heeft veel overeenkomsten met wat we vroeger "god" noemden (met plagen, profeten)
* het is iets groots (waartegen mensen opzien)
* is iets wat niemand onverschillig kan laten
* this is real. Ons ruimteschip (aarde) heeft geen nooduitgang
* onze tijd beweegt van monotheïsme naar monogeïsme (er is maar één aarde)
* geeft als het ware een opdracht voor de toekomst: zorg voor het geheel
* we gaan naar globaal co-immunisme
* het is Achsenzeit (van Karl Jaspers): een tijd van grote veranderingen. Het is een kantelperiode vergelijkbaar met de tijd waarin Boeddha of Jezus opkwam
* we gaan de aarde niet langer alleen zien als een plek waar je grondstoffen uithaalde; maar als een plek waarop we recyclen en werken volgens het cradle to cradle principe
* het is een tijd om volwassen te worden; verantwoordelijkheid te nemen voor onze woonplaats.

Hans Jonas
Vervolgens ging Lemmens in op de Duitse filosoof Hans Jonas en zijn boek "Das Prinzip Verantwortung".
Volgens Jonas dwingt onze technologische kracht en macht ons tot verantwoordelijk handelen. Van ethisch antropocentrisme (waarbij de mens centraal staat) naar ethisch geo- of ecocentrisme (waarbij de aarde centraal staat). De mens is in zijn visie een gevaar geworden voor de natuur en de toekomstige generaties. Hij poneert als richtsnoer voor een toekomstig ethos: het vooruitgedachte gevaar zelf ("heuristiek van de vrees"). Jonas komt volgens Lemmens met een nieuwe kategorische imperatief; dat wil zeggen dat die altijd en voor iedereen, universeel geldt. Die imperatief luidt: Handel zo, dat de gevolgen van je handelen te verenigen zijn met het permanente voortbestaan van menselijk handelen op aarde.

Een reeks namen
Daarna haalde Pieter Lemmens verschillende mensen aan die zich de afgelopen jaren over aspecten van onze crisis hebben uitgelaten. Bekende maar vooral veel volstrekt onbekende namen. Veel Amerikanen.
Volgens filosoof Slavoj Zizek leven we in een eindtijd. De Franse filosoof Bernard Stiegler stelt zich op het standpunt dat we een apocalyps zonder God meemaken. We weten dat we zo niet langer door kunnen gaan, maar we weten tegelijk niet hoe we een uitweg kunnen vinden.
Vervolgens kwam Lemmens met the great collission van James Gustav Speth. Een begrip dat deze jurist gebruikt om aan te geven dat we als mensheid onvermijdelijk op een botsing aankoersen. Dit heeft vooral te maken met het fenomeen van de exponentiële groei. Sinds het midden van de 18e eeuw. Stipte James Hansen en zijn Storms of my grandchildren aan. Ook Lester Brown met zijn World on the edge: how to prevent environmental and economic collapse en zijn ideeën voor een Plan B 4.0

Ook kwamen mensen voorbij die Lemmens als anarcho-primitivisten karakteriseerde. John Zerzan, Paul Shepard, (Unabomber) Ted Kaczynsky, Kirkpatrick Sale. Die radicaal anti-technologie zijn; anti-industrie en anti-arbeidsdeling. Moderne Luddieten: techniek en technologie moet vernietigd worden.

Aan de andere kant zijn er ook veel denkers die menen dat de techniek alle problemen waar we als mensheid voor staan zullen oplossen. Denk aan Peter Diamandis (boek: Abundance/Overlvloed) (stond centraal in een Tegenlicht uitzending). Ray Kurzweil, Nick Bostrom, Eric Drexler, Mark Alan Walker. In de visie van deze heren zal in de toekomst onze wereld een high-tech paradijs worden met als belangrijkste kenmerk een overvloed aan ... energie, levensjaren, vrije tijd enzovoorts. Bij hen gaat het nadrukkelijk ook over human enhancement, sleutelen aan de mens om hem of haar beter te maken. Uiteraard had Lemmens het ook over de singulariteit, het moment in de nabije toekomst (rond 2045 volgens Ray Kurzweil) dat 'de mens' versmelt met 'de computer' waardoor we feitelijk eeuwig ("in de cloud") kunnen doorleven .

Rumoer vanuit de zaal
Nadat Pieter Lemmens enkele van bovengenoemde namen had gepresenteerd kwamen er negatieve opmerkingen vanuit de zaal. "Wat een onzin!" of "Ik weet dat het anders in elkaar zit!". Terechte kritiek, want de namen die Lemmens naar voren haalde zijn weliswaar allemaal wetenschappers, maar over hun stellingen wordt nog steeds een debat gevoerd. Niemand weet hoe de toekomst er uit ziet; we kunnen daarover alleen speculeren. Wel op basis van veel meetgegevens. Er kunnen trends worden doorgetrokken. En sommige extrapolaties leiden tot rampzalige uitkomsten.

Lemmens gaf als reactie op opmerkingen uit de zaal aan dat hij 'slechts' weergaf hoe er over een en ander gedacht wordt. En dat hij het niet altijd eens hoefde te zijn met de gepresenteerde namen en visies. Anderzijds zou het ook dom zijn die signalen te negeren. Het waren meer dan zomaar meningen.

John Michael Greer

Nog enkele namen
Na dit intermezzo ging hij verder en kwamen er nog enkele namen voorbij. Nog alarmerender. Richard Heinberg met The end of growth : adapting to our new economic reality over het einde van een tijdperk waarin fossiele brandstoffen in overvloed aanwezig waren. James Howard Kunstler en zijn The long emergency ("Too much magic - adios globalism, welcolme localism") .
John Michael Greer en Not the future we ordered. We zitten in een tijd waarin de mythe van de vooruitgang afloopt. We zitten vooraan in een tijdperk waarin we 'de kunst van het doen met minder en van doen zonder" onder de knie zullen leren krijgen. We gaan van een tijdperk waarin het individu centraal staat naar eentje waarin het weer - als lang geleden - om de gemeenschap zal draaien.
De voorlaatste naam was Dmitry Orlov met zijn zes stadia van de ineenstorting van 'ons' systeem: financieel, commercieel, politiek, sociaal, cultureel en uiteindelijk biologisch

Hoongelach
De extreemste naam had Pieter Lemmens voor het laatst bewaard: Guy McPherson. Die in zijn onlangs verschenen Going dark aangeeft dat de mensheid over zeventien (17!) jaar zal zijn uitgestorven. Klik hier voor een Youtube-film (ruim een uur: Earth Extinction 2030).

Pauze, effe bijkomen
Toen kon het publiek even bijkomen. Van alle namen. Rampspoed. Nadenken over te stellen vragen.

Sloterdijk opnieuw
Na de pauze besloot Pieter Lemmens een deel van zijn lezing aan te passen; een stuk over te slaan. Hij ging nogmaals in op ideeën van Peter Sloterdijk. Die de aarde inmiddels als een ruimteschip ziet en in navolging van de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen weet dat we in het tijdperk van het Antropoceen leven. Sinds de Industriële Revolutie heeft de mens het vorige tijdperk - het Holoceen - verlaten en is door zijn manier van doen en handelen én impact op de aarde in het Antropoceen beland. Het idee van ruimteschip aarde heeft Sloterdijk overgenomen van de Amerikaanse kunstenaar en denker Buckminster Fuller. We moeten de aarde in diens visie zien als één gigantisch technologisch voertuig. En zijn - in die zin doordenkend - allemaal astronauten geworden. En de aarde is ons life system. Valt dat syteem uit (of om) dan is het met ons - de astronauten - gedaan. De opgave voor de mensheid is volgens Sloterdijk om de al maar doorgaande expansie van de mens tegen te houden. We moeten onze levens (gaan) veranderen. Iedereen. Derhalve heeft hij in het Duits over Du en in het Nederlands over Je. Du mußt dein Leben ändern/Je moet je leven veranderen.

Bernard Stiegler

Optimistisch ondanks alles
Peter Sloterdijk is in wezen een optimistisch mens. Weet dat de mens tot veel in staat is. Zich de laatste tienduizend jaar steeds aan veranderende omstandigheden heeft aangepast. Hij noemt dat oefenen. Als de nood aan de man komt dan kan er veel veranderen, gebeuren. Peter Sloterdijk houdt nadrukkelijk rekening met de noodzaak om zaken in te zetten als klimaatdesign, eco-engineering en atmosfeer-management. Maar dat kan alleen als we de 'gebruiksaanwijzing' van ruimteschip aarde onder de knie krijgen. Zo ver zijn we nog (lang?) niet. Maar de noodzaak om die wel te vinden wordt alleen maar groter en urgenter. We moeten in zijn woorden "autodidactici" worden. We moeten het zelf leren. Niemand anders komt het ons vertellen. Of aanreiken. We moeten leren "op leven of dood". Lukt het niet dan is het einde oefening voor de mens. Op de "oude" aarde ging het alleen over de geosfeer en de biosfeer. Op de "nieuwe" aarde gaat het ook om de technosfeer en de noösfeer (= denken). We weten op dit moment niet wat op deze aarde allemaal mogelijk is. Wetenschap en technologie zullen nog veel opleveren. Denkt Sloterdijk. Hij is zoals gezegd een optimist.

Hybris, overmoed, megalomaan?
Lemmens sloot in de geest van Peter Sloterdijk af met een typisch kenmerk van 'de mens'. Indien we als soort voor problemen worden gesteld die té groot voor ons zijn, dan komen we er meestal toch over heen. Vinden we een oplossing en kunnen we weer verder. Sloterdijk staat op het standpunt dat de mens eigenlijk behoefte heeft aan iets groots. Té groot of wat onmogelijk lijkt om op te lossen. Dan groeit de mens. Wordt volwassen.

Na afloop
Tijdens de lezing kwam op zeker moment de naam van een Nederlands geoloog op. Die Pieter Lemmens niet noemde. Dus na afloop, tijdens het afscheid nemen, die naam laten vallen: Peter Westbroek. Had Lemmens nog nooit van gehoord. Zijn excuus was dat hij zelden Nederlandse boeken las én ook amper tv keek. Waardoor hij in 2012 De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet had gemist. Noch de tv-uitzending had gezien met Wim Brands.
Pieter Lemmens hoorde het aan en bleek de dag er na via internet al op zoek gegaan naar deze onbekende man. In een mailtje gaf hij aan:

Dank voor de referentie naar het boek van Westbroek en de boekenlijst. Ik keek gisteren bij thuiskomst meteen even naar een stuk v/e interview met Westbroek door Wim Brands (ik kijk nooit TV dus dit soort dingen gaan aan mij voorbij). Heel mooi! En wat een aimabele man is die Westbroek. Ik ga het boek absoluut lezen. Ik lees eigenlijk vrijwel nooit meer Nederlandse boeken omdat ik erg georiënteerd ben op Amerikaanse (en in mindere mate ook Duitse en Franse) auteurs. Dat is laakbaar, ik weet het, maar zo gaan die dingen. Ik heb zelf een paar jaar geleden een stuk geschreven over de spanning tussen de Gaia gedachte en de Spaceship earth gedachte, verschenen in deze bundel.

Echt een heel mooi boek over de ontdekking van de aarde en de beroemde foto van Bill Anders is: Robert Poole. Earthrise : how man first saw the Earth

Wat techniekfilosofie en onze veranderende wereld betreft zou ik je ook dit boek willen aanraden, mijn vertaling van Philosopher par accident van de Franse filosoof Bernard Stiegler, met een uitgebreid voorwoord van mijn hand. Per toeval filosoferen. Misschien iets voor de bibliotheek ;-)

Tot slot: Barack Obama
Die woensdagavond kwam de naam van de Amerikaanse president niet op. Had best gekund, want de constatering van Peter Sloterdijk én Pieter Lemmens dat de mens groot wordt als grote 'dingen' op zijn of haar pad komen werd jaren geleden mooi onder woorden gebracht door Barack Obama. Tijdens de toespraak die hij hield toen hij voor de eerste keer de eed als president aflegde. Op dinsdag 20 januari 2009 sprak hij de volgende woorden uit:

Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task. This is the price and the promise of citizenship.

De mens wordt volwassen door grote dingen.

(woensdag 23 april 2014)
Hans van Duijnhoven

Oefenen voor een andere tijd en het e-book “drama”

Onderstaand artikel werd eerst geplaatst als reactie op een artikel over het uitlenen van e-books door bibliotheken. Maar los van die discussie - hoe bibliotheken 'hun' e-books zouden moeten (of kunnen) uitlenen - is het een verhaal dat op een bepaalde manier een illustratie van hoe omgegaan wordt met zaken die in onze samenleving aan het kantelen zijn.

Oefenen voor een andere tijd en het e-book “drama”
Afgelopen zaterdag (29 maart 2014) waren alle (recent gekozen) raadsleden van de gemeente Uden bijeen in een locatie gelegen nabij de ‘Bedafse bergen’. Twee dagen lang samen om te praten over de rol van ‘de raad’ in de komende jaren. Een belangrijke reden voor deze samenkomst was dat men in Uden weet dat de samenleving zoals dat wel genoemd wordt aan het ‘kantelen’ is. Er komt een nieuw model bovendrijven. Oude vormen sterven af en al doende zullen nieuwe ontstaan. Dat gaat niet vanzelf en vergt – vooral – van belangrijke organen zoals ‘de politiek’ of ‘bazen’ van bedrijven, instellingen en organisaties een andere houding.
Die zaterdag mochten vijf personen van buiten de gemeente Uden de verzamelde gemeenteraadsleden toespreken en (kort) met hen in debat gaan. Ik had een ‘vrije’ rol, zat er niet om te praten over het belang van de bieb in deze transitiefase. Nee, ik zat daar – denk ik – omdat ik in de aanloop naar deze bijeenkomst vaak had gesproken met de organiserende raadsgriffier. Die gezien had hoe ik op mijn manier binnen onze regio Noord Oost Brabant omga met die kantelende tijdgeest. Ik kom er later in dit (lange stuk) op terug.

Mensen te voeden met de dilemma's waar we voor staan
Anyway. Mijn betoog had als titel “Mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan”. Een quote van een econoom, die ik onlangs in Oss een verhaal had laten houden over zijn door té velen gemiste boek “Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert”. Deze Henk van Tuinen wéét dat de mens geen homo economicus is én doorlopend massaal gemanipuleerd wordt. Eenzijdig komt er dagelijks een ontzagwekkende hoeveelheid reclame, pr, marketing, spin en frame op ons af. Bedoeld om ons dit of dat te laten doen.
In zijn boek houdt hij een pleidooi voor een tegenkracht. Bedoeld om mensen onzeker te maken. Ze meerzijdig te manipuleren. Dus niet alleen reclames voor het drinken van water uit een (duur) flesje, maar evenveel reclame van waterleidingbedrijven die gewoon (goedkoop) kraanwater leven. Waarom? Onze maatschappij trekt ons massaal consumeren niet meer, heeft veel bijeffecten (obesitas, verslaving) en zal of we het nu leuk of niet vinden een andere weg in moeten slaan. Om dit te kunnen financieren bepleit hij een zogenaamd ‘Ontplooiingsfonds’. Waaruit individuen, bedrijven, instellingen en organisaties die die tegengeluiden willen produceren geld kunnen krijgen. Een fonds dat onafhankelijk komt te staan van de politiek. Een fonds waarin miljarden euro’s gestort zouden moeten worden. Ook een fonds waarop openbare bibliotheken (als het komt, wat ik niet denk) voor incidentele projecten een beroep zouden kunnen doen. Tijdens zijn lezing bezigde hij de zin “mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan”. Een prachtige zin én een motto voor de OB-sector. Alhoewel, vanuit de retailgedachte kan dit natuurlijk niet, want dan reik je je publiek alleen dat aan wat ze willen hebben. In die optiek zijn onze gebruikers autonome wezens die weten wat ze willen.


Vier dilemma's
Politici, dus ook gemeenteraadsleden in Uden, hebben als hoofdtaak een keuze te maken uit de dilemma’s waar we voor staan. Tijdens mijn verhaal stipte ik vier dilemma’s aan en eindigde met een schema om duidelijk te maken waarom onze tijd (de 21e eeuw) afwijkt van de vorige eeuw. En hoe je je in dat verband zou kunnen of moeten (?) opstellen. De dilemma’s waren eenzaamheid (is groot, niemand wil het vergroten maar door veel overheidsingrijpen wordt het alleen meer), betaald werk (staat sterk onder druk; zal blijven dalen ondanks een aantrekkende economie; blijven we baanlozen zien als ‘daders’ of eerder als ‘slachtoffers’ en entameren we experimenten met een basisinkomen en een herverdeling van betaald werk), meten = weten (?) (té veel vakmensen worden horendol van georganiseerd wantrouwen; té veel formulieren, enquêtes, plannen maken) en democratie (veel cynische burgers, lage opkomst; ga binnen de wet experimenteren met alternatieven om burgers te betrekken bij issues die gaan spelen).

Een schema
Maar in dit artikel gaat het vooral over het schema dat ik aan het eind liet zien. Het is geenszins een uniek schema. Is uiteraard schematisch. Is niet de werkelijkheid, maar laat wel zien welke verschuivingen gaande zijn. Is in mijn ogen wel de wereld waarin ook een openbare bibliotheek zich beweegt en een rol moet spelen. In mijn perceptie zijn té veel individuen, bedrijven, instellingen en organisaties met 20e eeuwse methodieken bezig de problemen (of genuanceerder: uitdagingen) van de 21e eeuw op te lossen. En in sommige gevallen leidt dit tot vervelende 19e eeuwse wantoestanden. Met de beste bedoelingen wordt vaak het tegendeel bereikt van wat men in (mooie) beleidsplannen neerlegt. Voorbeeld: iemand die werkeloos wordt (een grote ramp in een leven) wordt afgescheept met een website van de UWV waar je zelf een baan mag zien te vinden. Een luisterend, meedenkend oor is ver te zoeken en de belangrijkste reactie van het UWV is of je wel je wekelijkse – vaak zinloze – sollicitatiebrief hebt verstuurd. En na x jaar mag je naar de bijstand en werk voor de samenleving gaan verrichten dat niet aansluit bij je passie, kennis en vaardigheden.

20e eeuw <-> 21e eeuw
Top-down <-> Bottom-up
Centraal <-> Decentraal
Verticaal <-> Horizontaal
Structuren <-> Mensen
Waarde ontlenen <-> Waarde creëren
Lineair <-> Cyclisch
Hoogopgeleid <-> Breed opgeleid
Cynisch, ironisch <-> Open, hoopvol
Exploitatie <-> Co-operatie
Hiërarchie <-> Netwerken
Controle <-> Ruimte
Zekerheid <-> Onzekerheid
Regisseren <-> Faciliteren

Niet langer regisseren, maar faciliteren
Ik eindigde natuurlijk met faciliteren. Politici dienen zich te realiseren dat er op dit moment overal in de samenleving nieuwe initiatieven worden opgestart. Van onderaf. Lokaal, regionaal. Kleinschalig. Unieke projecten en dat ‘de politiek’ zich dienend dient op te stellen. Veel 20e eeuws gedachtegoed achter zich dient te laten. Maar meewerken om alle plannen en ideeën tot wasdom te brengen. Hoe? Door zich co-operatief op te stellen, belemmeringen weg te nemen, vertrouwen te hebben in de mensen die ‘aan het oefenen zijn’. En zich doorlopend realiseren dat een belangrijk kenmerk van onze (transitie)maatschappij onzekerheid is. Het zal niet meteen perfect zijn. Er zullen verschillen ontstaan tussen deze of gene regio.

Het grappige van deze bijeenkomst was dat de andere vier uitgenodigde sprekers op hun manier net iets anders hetzelfde betoogden. In Uden gaat men de komende jaar zoals we dat in onze regio noemen “Oefenen voor een andere tijd’.

De link met het e-book-“drama”
Een belangrijke reden voor dit drama is dat op zeker moment besloten is centraal voor het hele land alles te gaan regelen. Onderhandelingen met uitgevers, maken van een website, een app, een pr-campagne, helpdesk enzovoorts. Zich niet realiserend dat het overgrote deel van alle bibliotheekleden georiënteerd zijn op de eigen lokale/regionale bibliotheek. Leden gaan naar de lokale fysieke én virtuele bibliotheek. Veel leden hebben de afgelopen jaren geleerd hoe om te gaan met de webcatalogus, reserveren, kaartjes kopen voor een activiteit enzovoorts. Ook weten enkele leden dat er zoiets bestaat als ibl, een landelijke catalogus, digitale content e.d. Maar – nogmaals – het gros van de leden weet dat niet; heeft er ook geen behoefte aan en zal daar in voorkomende gevallen door lokale biebmensen op geattendeerd worden.
Het e-book drama is in mijn optiek ontstaan doordat op landelijk niveau besloten is een extra portal voor het afhandelen van e-books in de lucht te brengen. Terwijl men ook had kunnen kiezen voor een andere oplossing. Koop centraal content in en laat die ‘inlopen’ in de lokale/regionale webcatalogus. Dan kunnen leden gewoon in hun eigen catalogus e-books uitkiezen en downloaden. Hetzelfde geldt voor alle andere landelijke content: ibl-boeken, de krantenbank, urls van jeugdbieb e.d. En presenteer deze landelijke content als optie in de lokale/regionale catalogus. Het gros van de leden wil als ze ‘de catalogus’ gebruiken alleen weten of een bepaalde titel ‘gewoon’ beschikbaar is in de eigen bibliotheek of vestiging. Het zal hem of haar letterlijk worst wezen dat er ook veel titels zijn die ergens anders in Nederland geleend kunnen worden of dat in De Volkskrant een artikel over dit of dat heeft gestaan.

Het land van de WAAS
Dit e-book verhaal kan ook doorgetrokken worden naar (het land van) de WAAS. Een goede bibliotheekwebsite bestaat uit drie dingen: de catalogus inclusief inloggen, reserveren, kaartjes kopen e.d. Ten tweede een overzicht van alle activiteiten en als laatste – en steeds belangrijker- bezoekers attent maken op ‘andere dingen’. Denk in dit verband aan de al gebezigde zin “Mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan”. Een goede bibliotheekwebsite bevat een goede mix van dit alles. Onderdeel een en twee hebben een grote relatie met je ‘eigen’ bibliotheeksysteem. Dus bouw je website daarom heen.

Lokale en regionale bibliotheken hebben geen zin noch expertise in huis om landelijke content in te kopen. Dat moet landelijk geregeld worden. Maar het land zou beter af kunnen zien van het in de lucht brengen en/of houden van landelijke portals waarop die content wordt neergezet. Het gros van onze (lokaal betalende) leden wil op haar lokale bibliotheekwebsite alles aantreffen wat lokaal, regionaal én landelijk leverbaar is. En die ontzagwekkende hoeveelheid aanbod dient in 'partjes' onder de aandacht gebracht te worden. In Nederland zijn feitelijk slechts twee leveranciers. Start met Infor en HKA gesprekken op om dit te regelen en zie af van alle andere experimenten. Die waarschijnlijk handenvol geld kosten en voor gebruikers van de bibliotheken vaak ruis opleveren.

Tot slot nog iets over e-books
In 2012 publiceerde de Amerikaan Seth Godin (een marketingdeskundige) een online manifesto over het onderwijs in de 21 eeuw. Stop stealing dreams (what are schools for?) Te downloaden als pdf. In 123 korte paragrafen houdt hij een ferm pleidooi voor een andere soort onderwijs. Dat onze kinderen klaarstoomt voor de 21 eeuw en niet langer voor de vorige. Zoals – in zijn visie – nog steeds aan de gang is. In dat pamflet heeft hij het ook over het belang van lezen. En in het langste hoofdstuk over de toekomst van de bibliotheek. Daarin doet hij de volgende – voor sommigen verrassende - uitspraak: Librarians who are arguing and lobbying for clever e-book lending solutions are completely missing the point. They are defending the library-as-warehouse concept, as opposed to fighting for the future, which is librarian as producer, concierge, connector, teacher, and impresario.


Hier in een nutshell waar bibliothecarissen zich niet zo druk over zouden moeten maken, maar wat ze wél moeten doen. Een verbinder worden.

Seth Godin publiceert dagelijks een kort miniblog. Gisteren (31 maart 2014) ging zijn bijdrage ook over de rol van de bibliotheek, alhoewel hij ons dit keer niet noemt. The cure or the story?

The plumber, the roofer and the electrician sell us a cure. They come to our house, fix the problem, and leave.
The consultant, the doctor (often) and the politician sell us the narrative. They don't always change things, but they give us a story, a way to think about what's happening. Often, that story helps us fix our problems on our own.
The best parents, of course, are in the story business. Teachers and bosses, too.

Verhalen vertellen, voeden met dilemma's, mensen verleiden
Verhalen vertellen. Mensen voeden met de dilemma’s waar we voor staan. Bezoekers verleiden kennis te nemen van ‘dingen’ die ze nog niet kennen.
Er zijn talloze manieren om te formuleren waar een bibliothecaris mee bezig zou moeten zijn. Maar in bijna alle gevallen doet hij (en veel vaker zij) dat in een specifieke, unieke omgeving. In zijn of haar werkgebied. Dat afwijkt van andere gebieden. En omdat hij of zij uniek is zal er ook een ander verhaal verteld worden. Een ander accent gelegd. En daarom no copy paste. Dat is lastig voor 20e eeuwse, centralistisch denkende mensen. Toch lijkt dit ons voorland. Of we het nu leuk vinden of niet. Er zullen de komende jaren door die hierboven geschetste trends verschillen gaan ontstaan tussen bibliotheken. Landelijk opererende instanties (binnen en buiten de bibliotheeksector) zullen zich dat dienen te realiseren en naar bevinden handelen.

Klik hier voor de gebruikte presentatie (Slideshare)

(woensdag 2 april/dinsdag 8 april 2014)
Hans van Duijnhoven